Jan MATEJKO

Papier naklejony całą powierzchnią na tekturę, ołówek;
10,9 x 12,9 cm
Sygnowany l. d.: portret Katarzyny nad Tronem | S. A. we drzwiach [… ] | czapkę upuścił | a pasy do[… ] | p. d.: Reytan

Malarz historyczny i portrecista. W latach 1852-58 kształcił się w krakowskiej SSP pod kierunkiem W. K. Stattlera i W. Łuszczkiewicza, a w 1859 r. w Akademii Monachijskiej u prof. H. Anschütza. Od 1873 r. aż do ustąpienia w 1890 r. był dyrektorem swej macierzystej uczelni. Malarstwo historyczne Matejki z biegiem czasu uniezależniło się pod względem symbolicznym i treściowym spod wpływu opinii publicznej oraz krytyki i stało się subiektywne oraz wizyjne. Pod względem formalnym nigdy nie oderwało się od swych akademickich korzeni. Szkice powstawały na wszystkich etapach wspomnianego procesu, odgrywały rolę wyłącznie służebną, a sam artysta daleki był od chęci nadawania im nie tylko autonomicznej wartości estetycznej, ale nawet samodzielnego bytu artystycznego. Nie były, więc za jego życia przedmiotem systematycznego kolekcjonerstwa i nie pojawiały się na rynku sztuki. Trafiły nań dopiero po śmierci malarza. cyt za J. Guze, A. Dzięciołowski, Rysunki i akwarele, Zamek Królewski w Warszawie 1994.
Obraz olejny Rejtan na sejmie warszawskim 1773 roku, został namalowany w roku 1866. Ukazuje trzy postaci – Stanisława Szczęsnego Potockiego, Adama Ponińskiego i Franciszka Ksawerego Branickiego na tle portretu Katarzyny II. Pozbawiony władzy król, bezsilny gest Rejtana w obronie honoru państwa – obrazują spełnienie się przeczuć Stańczyka i proroctwa Skargi. Mamy tu konflikt dwóch postaw, przy czym wprowadzenie (zmarłego wcześniej) ojca Szczęsnego – Franciszka Salezego Potockiego, gwałtownie reagującego na wydarzenia, i wznoszącego konfederatkę chłopca – przyszłego powstańca – wzmacniają ideową wymowę czynu Rejtana i sugerują przyszłe wydarzenia. Matejko nie malował przedmiotów zbędnych. Każdy szczegół miał swoje dramaturgiczne uzasadnienie. Rejtan został zakupiony do galerii Cesarskiej w wiedeńskim Belwederze.