Stanisław Ignacy Witkiewicz WITKACY

Bibliografia:
Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939. Katalog dzieł malarskich,
oprac. Irena Jakimowicz przy współpracy Anny Żakiewicz, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1990, poz. 1183.

Portret przedstawia ciasno skadrowaną głowę mężczyzny o pociągłej twarzy, wysokim czole, długim nosie i migdałowo wykrojonych oczach o opadających powiekach wyłaniającą się ze szkicowo narysowanego ciemnego zawoju. Jest to Michał Choromański, pisarz (1904-1972) autor powieści (przede wszystkim: Zazdrość i medycyna, 1933) i dramatów. W latach dwudziestych i trzydziestych przyjaźnił się z Witkacym, który w okresie dwóch lat 1928-1930 wykonał co najmniej 22 jego portrety. Były one wykonywane głównie w czasie tzw. orgii czyli spotkań towarzyskich w domu zakopiańskiego lekarza, doktora Teodora Biruli-Białynickiego, pod którego opieką Witkacy eksperymentował z narkotykami badając ich wpływ na widzenie rzeczywistości i sposób rysowania. W czasie tych spotkań Witkacy rysował portrety przyjaciół, podobne do tych wykonywanych w ramach założonej przezeń w 1925 r. Firmy Portretowej, jednak znacznie od nich swobodniejsze, często zdeformowane, zawsze oznaczone symbolem “T. C” (typ C), który według Regulaminu Firmy oznaczał portrety wykonywane w myśl założeń teorii Czystej Formy, bezpłatnie, pod wpływem alkoholu i/lub narkotyków.
Zgodnie z adnotacją przy sygnaturze, artysta wykonał portret Choromańskiego pod wpływem kokainy (skrót “Co”), jednak dawka musiała być stosunkowo niewielka lub portret powstał w momencie zanim narkotyk zaczął działać, ewentualnie jego wpływ już ustępował. Portret bowiem jest raczej spokojny, wolny od deformacji, o niezwykłości sytuacji świadczy jedynie senny wyraz twarzy modela oraz dziwaczny sposób jej ujęcia – bez zaznaczenia szyi czy reszty korpusu.
Mimo to portret demonstruje mistrzostwo Witkacego w operowaniu kreską w każdych warunkach i umiejętność uchwycenia podobieństwa modela oraz jego cech zewnętrznych i wewnętrznych.
Portret uczestniczył w monograficznej wystawie Witkacego w Muzeum Narodowym w Warszawie (18.12.1989-28.02.1990).