Stanisław Ignacy Witkiewicz WITKACY

Pastel na jasnobrązowym papierze; 63 x 46,5 cm (w świetle oprawy)
sygn. p.d.: Ign Witkiewicz / T.B [w kółku] 1924

[Ekspertyza Anny Żakiewicz]
Portret przedstawia starszą kobietę o szpakowatych, upiętych z tyłu włosach i ciemnych oczach, ujętą w popiersiu, lekko zwróconą w prawo. Spod szkicowo potraktowanego czarnego szala, którym okryta jest modelka, widoczna jest biała koronkowa bluzka.
Zza pleców kobiety wyłaniają się ostrooranżowe spiczaste formy – stylizowane szczyty górskie. Tło nad nimi ma kontrastujące barwy – ostroszafirowe, niebieskie, seledynowe.
Całość jest dość typowa dla tego okresu w twórczości Witkacego, który w pierwszej połowie lat dwudziestych z upodobaniem stosował w swoich dziełach silne kontrasty. Werystycznie opracowana twarz kobiet kontrastuje zarówno ze szkicowo potraktowanym ubiorem, jak i abstrakcyjnym tłem, którego barwy dodatkowo ostro ze sobą kontrastują, jako że oranż i szafirowy błękit to barwy dopełniające. Także zestawienie białej bluzki z czarnym okryciem jest kontrastowe. Taka kompozycja kolorystyczna była w pełni zgodna z opublikowaną w 1919 r. teorią Czystej Formy Witkacego, która zakładała, że każde dzieło plastyczne powinno zawierać dysharmonię barw dopełniających zharmonizowanych czernią i bielą. Typowy dla portretów wykonanych w tym czasie jest też motyw stylizowanych szczytów górskich w tle.
Mimo iż omawiany portret zawiera przy sygnaturze artysty adnotację “T. B”, charakterystyczną dla oznaczeń portretów w tzw. typie B (obiektywnym, wolnym od deformacji) stworzonych w ramach Firmy Portretowej “S. I. Witkiewicz”, pamiętać należy, że Regulamin owej Firmy został opublikowany dopiero w 1925 r. Wprawdzie Witkacy wykonywał portrety na zamówienie już od 1915 r., były one jednak bardziej związane z jego twórczością stricte artystyczną, stąd tak duży wpływ teorii artysty widoczny w ostrych zestawieniach kolorystycznych.
Nie można wykluczyć, że portret pochodził z kolekcji rodziny Staroniewiczów (Marceli Staroniewicz, lekarz, był zaprzyjaźniony z Witkacym) i był wystawiany w 1929 r. w Poznaniu (Wystawa obrazów i Firmy Portretowej “S. I. Witkiewicz” w Salonie Wielkopolskiego Związku Artystów Plastyków od 23 czerwca do 22 lipca).