ŻOŁNIERZE ODPOCZYWAJĄCY W RUINACH, 1 ćw. XVIII w.

43,700.00 zł

CLEMENTE SPERA
1661 Novara – 1742 Mediolan
TOMASO FORMENTI
1654 Mediolan – po 1736 W dawnym malarstwie kompozycje pejzażowe i architektoniczne dekorowane sztafażem bardzo często były dziełem dwu wyspecjalizowanych artystów. Jeden z nich był twórcą pejzażu, drugi scenek figuralnych, przedstawień zwierząt, drobnych elementów martwej natury. Jako pierwszy powstawał pejzaż – rozległy widok natury, albo też niejednokrotnie bardzo rozbudowane capriccio architektoniczne, następnie gotową i już w pełni wykończoną malarsko kompozycję malarz figur urozmaicał anegdotycznym, narracyjnym sztafażem. W 1 ćw. XVIII wieku malarzem cenionym za swe rozbudowane, niejednokrotnie skomplikowane partie architektoniczne był działający w Lombardii Clemente Spera. Artysta budował malownicze scenerie w obrazach innych znakomitych artystów Alessandra Magnasca, Francesco Peruzziniego, ale i mniej znanych np. Tomaso Formentiego. Najsłynniejsze kompozycje Spery to monumentalne dzieła z bogatym architektonicznym kaprysem, zazwyczaj wielką antyczną, porośniętą roślinnością ruiną. Ruiny te poprzez arkady lub bramy otwierają się na dalszy pejzaż, zamglony i oddalony. Artysta dużą wagę przywiązywał do skomplikowanych układów perspektywicznych, ale też do wyrafinowanego detalu architektonicznego, fantazyjnych wolut, wielkich gzymsów, kolumn, rzeźb w arkadach lub niszach. W twórczości Spery można jednak odnaleźć kompozycje skromniejsze, ograniczone do przedstawienia niewielkiej opuszczonej ruiny, malowniczo porośniętej roślinnością z porozrzucanymi gdzieniegdzie resztkami muru, kolumn, itp. Te skromniejsze dzieła noszą jednak również znamię kompozycyjnych rozwiązań malarza. Zza kulis ruiny rozciąga się zamglony pejzaż, rozmazany w detalach, oddalony przy pomocy perspektywy powietrznej: zatarcia konturów i rozbielenia. Zabieg ten wzmaga iluzję głębi i tworzy bogaty kontrast pomiędzy szczegółowo i realistycznie oddanym pierwszym planem, a malowniczym dalekim pejzażem. Ponadto bardzo często ruiny przedstawione są w cieniu lub półcieniu, a dalszy plan ukazany jest pod światło, co również wzmaga przestrzenność obrazu, ale też buduje głębokie światłocieniowe kontrasty. Do ulubionych motywów artysty, często stosowanych dla spotęgowania efektu malowniczości należą przedstawienia wykruszonych kamiennych murów, zwietrzałych cegieł porozrzucanych drewnianych elementów bram, a cały ten kamienny świat porasta i zarazem zarasta roślinność: niewielkie drzewa, bluszcze układające się w dekoracyjne girlandy. Oferowany obraz nosi znamiona kompozycji Clemente Spery, tych skromniejszych architektonicznie, bardziej za to malowniczych. Stopniowo budowana jest tu głębia. Wyraźny, zacieniony pierwszy plan otwiera się kulisą na ceglany wiadukt, przez którego arkadę rozciąga się jeszcze dalszy pejzaż z kamiennymi ruinami, górami w tle i niewielką, niewyraźną figurką jeźdźca. Odnajdujemy w nim typowe dla artysty motywy: kolumnę ze zwietrzałymi spoinami, odkrywającymi miejsce połączeń kamiennych bloków, kamienną wolutę, tynk odpadający ze ściany, odpadającą z ceglanych merów kamienną okładzinę, monumentalny grobowiec, delikatną, podświetloną słońcem roślinność spływającą z ruin. Podobne elementy architektoniczne i motywy, jak też rozwiązania kompozycyjne odnaleźć można w innych dziełach malarza: Wskrzeszenie Łazarza, 94 x 118,5 cm, Mediolan, kol. pryw. (sztafaż Alessandro Magnasco); Zakonnicy modlący się w ruinach, 92 x 130 cm, kol. pryw. (sztafaż Alessandro Magnasco); Alegoria wiosny, 96 x 134 cm, Mediolan, Pałac Arcybiskupi (sztafaż Tomaso Formenti), Alegoria jesieni, 96 x 134 cm, Mediolan, Pałac Arcybiskupi (sztafaż Tomaso Formenti), Biedacy w ruinach, Drezno, Gemaidegalerie. Clemente Spera nie malował sztafażu w swych kompozycjach architektonicznych, wykonywali go inni, współpracujący z nim artyści. Ustalenie autora sztafażu w omawianej kompozycji jest zagadnieniem znacznie bardziej skomplikowanym. W tego typu dziełach ważniejszą rolę pełnił autor pejzażu i partii architektonicznych niż malarz odpowiedzialny za sztafaż. W omawianym obrazie jest on jednak wykonany bardzo starannie i z czytelnie ukazaną anegdotą, (co nie jest wcale częstą cechą tego typu kompozycji, gdzie sztafaż może być składanką bezładnie porozrzucanych postaci). Bohaterowie naszego dzieła to żołnierze, którzy pozostawiwszy konie pod opieką giermka, odpoczywają na schodach wielkiej ruiny, w której być może znajduje się przydrożna tawerna obsługiwana przez witające mężczyzn kobiety i usługującego małego chłopca. Figurki, głównie kobiece, noszą znamiona stylu współpracującego z Clemente Sperą Tomaso Formentiego. Postaci mają wydłużone proporcje, malowane są swobodnie, nerwowymi pociągnięciami pędzla, rysy twarzy są rozmazane, niedbale zaznaczone, co jednak z oddalenia daje wrażenie poruszenia. Jednakże dostępny materiał porównawczy dotyczący twórczości Tomaso Formentiego jest skromny, nie pozwalający na definitywne potwierdzenie jego udziału w omawianej kompozycji.